Runakunapa Kawsaynin

Aqshu tarpuy (Papa tarpuy)

Aqshu tarpuy Papa tarpuy Coltivazione della patata
Ñawpata yapyantsik chakrata buyiwan, chakitakllawan. Kurpayarkuptinqa, wiruparintsik raqwashwan. Tsaypita pampata uchkuntsik aqshuta tarpunapaq. Tsaypita pakantsik allpawan. Hiqariptinqa killantsik churu yakuwan. Tukturiptinqa uryantsik. Nubimbri, marsu killakunachaw yapyantsik. Disimbri killachaw tarpuntsik. Nunawan, warmiwan uryarinri. Tarpuntsik matukana aqshuta, qarwas aqshuta, wanka aqshuta, tabardillu aqshuta, yuraq aqshuta, shiri aqshuta. Hoqta killachaw allantsik aqshuta huniyu killachaw, sitimbri killachaw. Ñawpaqta yapunchik chakrata buwiswan, chakitakllawan. K'urpayaptinqa, waqtaparinchik aspinawan. Chaymanta pampata uchkunchik papata tarpunapaq. Chaymanta pakanchik allpawan. Siqariptinqa qarpanchik rarqha yakuwan. Parwariptinqa hallmanchik. Nubimbri, marsu killakunapi yapunchik. Disimbri killapi tarpunchik. Runawan, warmiwan llamk'anchik. Tarpunchik matukana papata, q'illu papata, wanka papata, tabardillu papata, yuraq papata, mallqu papata. Suqta killamanta allanchik papata huniyu killapi, sitimbri killapi. Inannzitutto ariamo il campo con buoi e aratro. Quando si saranno formate le zolle di terra, le sminuzzeremo con le zappe. Poi prepariamo il suolo per seminare le patate. In seguito le copriamo con terra. Quando (la patata) germoglia si irriga con l'acqua dei fossi. Quando spuntano i fiori gli ammontoniamo la terra attorno al gambo. Ariamo nei mesi di novembre e marzo. Seminiamo nel mese di dicembre. Lavoriamo sia uomini che donne. Seminiamo patate di Matucana (nera), patata gialla, patata lunga, patata tabardillo (viola), patata bianca, patata di moraya (amara). Sei mesi dopo raccogliamo le patate, nei mesi di giugno e settembre.
Murayata ruranapaq puntata qahaq patsaman hirpurintsik. Tsaypita patsatsa tsaqaykuptin harurintsik ishkay, kima warayta. Aqshupa qaran yarqonanpaq harurintsik. Tsaypita haqarintsik tsakinanpaq. Murayata ruranapaq ñawpaqta qasaq pachaman mast'arinchik. Chaymanta pacha laqhayaptin sarurinchik iskay, kimsa tutata. Papap qaran lluqsinanpaq sarurinchik. Chaymanta saqirinchik ch'akinanpaq. Per fare la moraya esponiamo [le patate] al gelo. In seguito, quando diventano scure, le calpestiamo per due o tre notti. Le calpestiamo affinché si stacchi la pelle della patata. Poi le lasciamo in modo che si secchino.
Tsunuta ruranantsikpaq haqparatsintsik huk warata shumaq haqparinqankama. Tsaypita chiri yakuman hirpurintsik. Tsaypita pakantsik, hachawan, layawan. Tsaypita chunka pitsqa hunaqta hurqorintsik. Tsaypita inti rupayman chukirintsik tsakinanpa. Tsaypita hiprantsik qaranta makintsikwan tsunu kananpa. Tsaypita shumaq yura tsunu yarqorin. Chuñuta rurananchikpaq qasarichinchik huk tutata sumaq qasasqankama. Chaymanta pukyu yakuman chamqanchik. Chaymanta pakanchik sach'awan, p'anqawan. Chaymanta chunka pichqayuq p'unchawmanta hurqurinchik. Chaymanta inti ruphayman mast'arinchik ch'akinanpaq. Chaymanta lluch'unchik qaranta makinchikwan chuñu kananpaq. Chaymanta sumaq yuraq chuñu lluqsirin. Per fare il chuño facciamo gelare le patate una notte finché siano ben gelate. Poi le buttiamo in un pozzo d'acqua. Poi le copriamo con piante e foglie di patata. Dopo quindici giorni le togliamo. Poi le stendiamo al calore del sole affinché si secchino. Poi togliamo la buccia con la mano in modo che risulti morbido. In questo modo otterremo un chuñobuono e bianco.

(Torna all'inizio della pagina)

 

Hara tarpuy (Sara tarpuy)

Hara tarpuy Sara tarpuy Coltivazione del Mais
Puntata hara chakrata uwishawan punutsintsik puwa, chunka waray wanu rikarinanpaq. Patsa tamyawan kikillan parqokan. Fibriru killata tarpukuntsik harantsikta. Raqwashwan uchkuntsik muhuta pakantsik. Yuraq harata, muru harata, qarwas harata, arway harata tarpuntsik. Yuraq harata sankuta rurantsik; muru harata kamtsata toqtsintsik; qarwas harata apita rurantsik. Mutita rurantsik llapan harata. Utu harapita aswantsikta rurantsik. Tsaypita harata tarpushpa hiqarin; killantsik churu yakuwan. Tsaypita uryapantsik, harapa chakinman allpata raqwashwan qotuntsik shiktsin yarqoptin. Sitimbri killachaw harata achkuntsik tsakinanpaq. Harantsikpa wirunqa mishkinmi. Tsaypita tsakinanpaq aylluntsik qotuman. Tsakiriptin tipinawan tipintsik. Hara tipichaw kantantsik kaynaw:
 
 
Ñawpaqta sara chakrapi uwihata puñuchinchik pusaq, chunka tutata wanu rikurinanpaq. Pacha paraywan kikillan parqukun. Fibriru killata tarpukunchik saranchikta. Aspinawan uchkuspa muhuta pakanchik. Yuraq sarata, muru sarata, q'illu sarata, yana sarata tarpunchik. Yuraq sarata sankuta ruranchik; muru sarata hamk'ata ruranchik; q'illu sarata apita ruranchik. Mut'ita ruranchik llapan sarata. Utu saramanta aqhanchikta ruranchik. Chaymanta sara tarpukuspa siqarin; qarpanchik rarqha yakuwan. Chaymanta hallmanchik, sarap chakinman allpata aspinawan qutunchik, muhun lluqsiptin. Sitimbri killapi sarata hurqunchik ch'akinanpaq. Saranchikpa wirunqa misk'inmi. Chaymanta ch'akinanpaq ayllunchik qutuman. Ch'akiriptin, tipinawan tipinchik. Sara tipipi takinchik kay hina:
 
 
Inannzitutto facciamo dormire le pecore nel campo di mais per un periodo di otto dieci notti, in modo che il campo venga fertilizzato. In tempo di pioggia si irriga naturalmente. Seminiamo il nostro mais nel mese di febbraio. Facendo dei buchi con la zappa per poi coprire le sementi. Seminiamo mais bianco, multicolore, giallo e nero. Dal mais bianco faremo il sancu, da quello multicolore faremo mais tostato e da quello giallo faremo la mazamorra. Prepariamo il mote da tutti i tipi di mais. Dai tronchi di mais faremo la nostra chicha. Il mais nasce dopo che lo si è seminato; si innaffia con acqua di fosso. Poi ammontoniamo la terra attorno al fusto del mais appena farà i germogli. Nel mese di settembre tagliamo il mais affinché si secchi. La canna del nostro mais è dolce. In seguito le ammucchiamo in un posto per farle seccare. Quando sarà secco, lo sfogliamo con lo sfogliatore. Mentre lo sfogliamo cantiamo così:
 
 
"Akuy naranhita "Hakuy naranhita "Andiamo arancina,
Noqay pushashqayki; Ñuqa pusasqayki; Io ti porterò con me.
Tsaychawchi, wambra Chaypich, warma Dopo forse, ragazzo,
Yachalamunki Yachaqamunki Imparerai
Sapatiru kayta, waywash. Sapatiru kayta, waywas. A fare il calzolaio, waywash.
Ukushta runday, waywash. Ukuchata muyupayay, waywas. Gira il topo, waywash.
Tihalu wayllu, waywash Saqiriy wayllu, waywas Lascialo stare wayllu, waywash.
Ukushta runday, waywash Ukuchata muyupayay, waywas Gira il topo, waywash.
Ukushta tsarimay, waywash Ukuchata hap'iway, waywas Prendi il topo, waywash.
Tihalu wayllu, waywash."
 
 
Saqiriy wayllu, waywas."
 
 
Lascialo stare wayllu, waywash."
 
 
Tsaypita maman kaq wawanta tsarikan kanta patsata. Chaymanta maman kaq wawanta hap'ikun taki pachapi. Poi la madre (che procede dietro) sostituisce il figlio nel canto.
Tsaypita tipita usharkur, harantsikta ishkuntsik, pirwantsikman apantsik.
 
 
 
Chaymanta tipita tukuspa, saranchikta muchhanchik, pirwanchikman apanchik.
 
 
 
Dopo aver terminato lo sfogliamento, sgraniamo il nostro mais e lo portiamo al nostro granaio.
 
 
 
Kunchuku qichwachaw, Anqash shuyuchaw, Abilio Castillo López-pa willakuykunata wiyar qillqashqan, kastilla shimiman tikrashqanpis. Qusqu-Qullaw rimanaman RUNASIMI.de-pa tikrashqan. Kunchuku qhichwapi, Anqash suyupi, Abilio Castillo López-pa willakuykunata uyarispa qillqasqan, kastilla simiman t'ikrasqanpas. Qusqu-Qullaw rimanaman RUNASIMI.de-pa t'ikrasqan. Tradotto in italiano da Andrea - Kunturweb, Milano, (Italia). Tradotto al quechua Cuzco-Collao da RUNASIMI.de.

(Torna all'inizio di questa pagina)


Ultimo aggiornamento: Novembre, 2009. © runasimi.de.  I contenuti di questa pagina possono essere distribuiti per propositi non-commerciali, specialmente per divulgare la conoscenza della lingua Runasimi nel mondo e rafforzarne la sua posizione nelle terre di origine. Vi preghiamo citare l'autore originale (se non menzionato per nome, scrivere runasimi.de) ed inserire un collegamento a questa pagina (scrivere l'URL se testi o immagini di questa pagina sono usati su materiale stampato).