Runa indio ñisqap machunkuna ñawpa pacha qillqakta yachanman karqa chayqa, hinantin kawsasqankunapas manam kanankamapas chinkaykuq hinachu kanman. Imanam Wiraquchappas sinchi kasqanpas kanankama rikurin, hinataqmi kanman.
Chay hina kaptinpas, kanankama mana qillqasqa kaptinpas, kaypim churani kay huk yayayuq Waruchiri ñisqap machunkunap kawsasqanta: Ima feniyuqchá karqan, ima hinach kanankamapas kawsan, chay chaykunakta. Chayri sapa llaqtanpim qillqasqa kanqa, ima hina kawsasqanpas paqarisqanmanta.
Ancha ñawpa pachaqa huk waka(kuna) ñisqas Yanañamqa Tutañamqa sutiyuq karqan. Kay wakakunaktaqa qipanpi huk wakataq Wallallu Qarwinchu sutiyuq atirqan. Ña atispas kanan runakta iskayllata wachakunanpaq kamarqan. Huktas kikin mikurqan. Huktas mayqintapas kuyasqanta kawsachikurqan yayan maman. Chaymantas chay pachaqa wañuspapas pichqa punchawllapitaq kawsarimpuq karqan. Hinaspa mikuyninri tarpusqanmanta pichqa punchawllapitaqsi puqurqan. Kay llaqtakunari, tukuy hinantin llaqtas yunkasapa karqan. Chaysi ancha achka runakuna huntaspas, ancha millayta kawsarqan chakranpaqpas qaqaktapas pataktapas hinakta aspispa allallaspa. Chay chakrakunas kanankamapas tukuy hinantin qaqakunapi uchuyllapas hatunpas rikurin. Hinaspari chay pacha pisqukunari ancha sumaqkamas karqan uritupas qaqipas tukuy qillusapa pukasapa. Chaykunas qipanpi, ña may pacham huk wakataq Paryaqaqa sutiyuq rikurimurqan, chay pachas hinantin rurasqanwan Antiman qarquytukurqan. Chay atisqankunaktaqa kay qipanpim Paryaqaqap paqarimusqantawan rimasun. Chaymantam kanan huk wakataq Quniraya sutiyuq karqan. Kaytam mana allichu yachanchik, Wallallumantapas Paryaqaqamantapas ichapas ñawpaqnin karqan o qipanpas. Ichaqa kay Qunirayap kasqanraqmi ñachqa Wiraquchap kasqanman tinkun. Porque kaytam runakuna ña muchaspas:
"Quniraya Wiraqucha,
runakamaq pachakamaq,
ima haykayuq qammi kanki.
Qampam chakrayki,
Qampaq runayki"
ñispa muchaq karqan. Ima hayka sasa ruranakta qallariypaqpas paytaraqmi machukuna kukanta pachaman wischuspa "Kayta yuyachiway, amutachiway, Quniraya Wiraqucha" ñispa, mana Wiraquchaktaqa rikuspataq, ancha ñawpa rimaq muchaq karqanku. Yallin astawanraq qumpikamayuqri qumpinanpaq sasa kaptin muchaq qayaq karqan. Chayraykum kaytaraq ñawpaqninpi kawsasqanta qillqasun, chaysawam Paryaqaqakta.
Kay Quniraya Wiraquchas ancha ñawpa huk runa ancha wakcha tukuspalla purirqan yaqullanpas kusmanpas lliki llikisapa. Runakunapas wakin mana riqsiqninkunaqa "wakcha usasapa" ñispas qayarqan. Kay runas kanan tukuy llaqtakunakta kamarqan. Chakraktapas rimaspallas pata-pataktapas allin pirqasqakta tukuchirqan. Rarqaktas kanan lluqsimunanmanta huk "pupuna" sutiyuq kañaweralpa sisayninwan chuqaspallas yachakuchirqan. Chaymantari ima haykaktapas ruraspas purirqan, wakinnin llaqta wakakunaktapas yachasqanwan allquchaspa.
Chaysi huk mitaqa huk warmi wakataq Qawillaqa sutiyuq karqan. Kay Qawillaqas kanan wiñay donsella karqan. Panas ancha sumaq kaptin, pi mayqan waka willkakunapas "puñusaq" ñispa munapayarqan. Chaysi manataq huñirqanchu. Chaymantas kanan qipanpi chay warmiqa chay hina mana pi qaritapas chankaykuchikuspa, huk yura rukmap sikinpi awakurqan. Chaysi chay Quniraya amawta kayninpi huk pisqu tukuspa chay yura rukmaman wichay rirqan. Chaysi chaypi huk rukma chayasqa kaptin, chayman yumayninta churaspa urmachimurqan chay warmi qayllaman. Chaysi chay warmiqa ancha kusikuspa millpuykurqan. Chaysi hinalla chichu tukurqan mana qarip chayasqan. Isqun killapi, imanam warmikunapas wachakun, hina wachamurqan, hina donsellataq. Chaysi kikillantaq huk wata chika ñuñunwan kawsachirqan, "Pip churinchá kayqa?" ñispa.
Chaysi ña huk wataman huntaptinqa – tawa chaki ña chay wamra puriptinqa –, tukuy hinantin waka willkakunakta qayachirqan yayanta riqsikunqanpaq. Chaysi kay simikta wakakuna uyarispa, ancha kusikuspa tukuynin alli pachantakama pachallispa, "Ñuqaktapas ñuqaktapas munawanqa" ñispa hamurqanku. Chaysi kay tantanakuyri Anchiquchapi karqan. Maypim chay warmi tiyarqan, chayman hinaspas ña tukuynin hinantin wakakuna willkakuna tiyaykuptinsi, chay warmiqa ñispa ñirqan: "Rikuy, qarikuna apukuna, riqsikuy kay wawakta! Mayqinniykichikmi yumawarqankichik, qamchu qamchu?" ñispas sapanpi tapurqan. Chaysi manataq pillapas "ñuqapmi" ñirqanchu. Chaysi chay ñisqanchik Quniraya Wiraquchaqa manyallapi tiyakuspas ancha wakchalla hina tiyakuptinsi, (Qawillaqa:) "Chay wakchap churinchu kanman" ñispas paytaqa millaspa mana tapurqanchu, chika sumaqkama qarikunaqa tiyaptin. Chaysi mana pillapas "ñuqap churiymi" ñispa ñiptinsi, chay wamrakta ñispa ñirqan: "Riy, qam kikiyki yayaykikta riqsikuy!" ñispa, ñirqan wakakunaktapas: "Churiyki kaspaqa qam sawam lluqamusunki" ñispa ñawpaqtaq willaspa. Chaysi chay wamraqa manyanmanta qallarimuspas tawa chakilla purispa hasta chay huk manyan, yayan(pa) tiyasqanman chayasqankama mana pillamanpas lluqarqanchu. Chaysi ña chayaspaqa tuyllapuni ancha kusikuspa yayanpa chankanman lluqaykurqan.
Chaysi mamanqa chayta rikuspas, ancha piñakuspa, "Atatay! Chay hina wakchap churintachum ñuqaqa wachayman" ñispas chay wawallanta aparikuspa quchaman chiqacharqan. Chaysi chay Quniraya Wiraquchaqa, "Tuylla munawanqa" ñispa, quri pachanta pachallispa, tukuy llaqta wakakunapas manchariptin, qatiytaña qallarirqan ñispa: "Pana Qawillaqa, kayman qawaykumuway; ancha sumaqñam kani" ñispas, pachaktapas illarichispa sayarqan. Chaysi chay Qawillaqa mana uyantapas payman tikrarichispa quchaman, "Hinalla chinkasaq chika millay runap qachqasapap churinta wachasqaymanta" ñispa chiqacharqan, maypim kananpas chay Pachakamaq uku quchapi kananpas sutillam iskay rumi runahina tiyakun, chayman. Chaysi chay kanan tiyasqanpis chayaspalla, rumi tukurqan.
Chaymantas kay Quniraya Wiraquchaqa "Pana rikurimunqa, qawaykumuwanqa!" ñispa qaparispa qayapayaspa karullapi qatirqan. Chaysi ñawpaq huk kunturwan tinkurqan. Chaysi: "Wawqi, maypim chay warmiwan tinkunki" ñiptinsi, (kunturqa) "Qayllapim! Ñachqam tarinki" ñiptinsi, (Qunirayaqa) ñispa ñirqan: "Wiñaymi kawsanki tukuy hinantin sallqakunamanta. Wañuptinqa wanakuktapas wikuñaktapas ima hayka kaqtapas, qamllam mikunki. Chaymanta qamta pillapas wañuchisunki chayqa, paypas wañunqataqmi" ñispas ñirqan.
Chaymantas chaysawa añaswan tinkurqan. Chaysi: "Pana, maypim chay warmiwan tinkunki" ñispa tapuptinsi, payqa ñispa ñirqan: "Manañam tarinkichu, ancha karuktam rin" ñiptinsi, (Qunirayaqa:) "Qamqa chay willawasqaykimanta manam punchawpas purinkichu, tutallam; runapas chiqñiptin, ancha millayta asnaspa purinki" ñispa ancha millaypi ñakarqan.
Chaysawam pumawan tinkurqan. Chaymi payqa: "Qayllaktaraqmi rin. Qaylla ñam sichpaykunki" ñiptinmi, paytaqa: "Qamqa ancha kuyasqam kanki. Llamaktapas huchayuqpa llamantaraqmi mikupunki. Qamta wañuchispapas, hatun fiestapiraqmi umansawa churaspa takichisunki. Chaymanta watanpi qamta lluqsichispari huk llamanta nakasparaqmi takichisunki" ñispa ñirqan.
Chaymantam ñataq huk atuqwan tinkurqan. Chaymi chay atuqqa: "Ancha karukta ñam rin. Manañam tarinkichu" ñispa ñiptinmi, "Qamtaqaq karupi purikuptiykitaqmi, runakunapas 'chaqay atuq aquylla' ñispa ancha chiqñisunki. Wañuchispari yanqam qamtaqa qaraykiktapas usuchisunki" ñispa ñirqan.
Hinataqsi huk wamanwan tinkurqan. Chaysi chay wamanqa: "Qayllataraqmi rin; ñachqam tarinki" ñiptinsi, (Qunirayaqa:) "Qamqa ancha kusiyuqmi kanki; mikuspapas ñawpaqraqmi qintikta almusakunki, chaymantari pisqukunakta. Wañuchispari qamta, wañuchiq runam huk llamanwan waqachisunki; hinaspari takispapas, umanpim churasunki chaypi sumaspa tiyanqaykipaq" (ñispa ñirqan).
Chaysawam kay uritukunawan tinkurqan. Chaysi chay urituqa: "Ancha karukta ñam rin. Manañam tarinkichu" ñiptinsi, (Qunirayaqa:) "Qamqa ancha qaparispam purinki. 'Mikuyniykikta usuchisaq' ñiptiykipas, chay qapariyniykikta uyarispam, ancha utqalla qarqusunki. Chaymi ancha ñakarispa kawsanki, runapas chiqñiptin" ñispa ñirqan. Chaymantari pi mayqan alli willakuqwan tinkuspaqa, alliktasapa kamaykuspas ñirqan. Mana allikta willaqnintari millaypikama ñakaspas rirqan.
Chaysi qucha patapi chayaspaqa, Pachakamaq ñiqman kutimurqan. Chaysi chaypiqa Pachakamaqpaq iskay sipas churin machaqwaypa waqaychasqan tiyaqman chayamurqan. Chaysi kay iskay sipaspa mamanqa ñawpaqllantaq qucha ukuman chay Qawillaqa ñisqakta visitaq yaykurqan, sutinpas Urpaywachaq sutiyuq. Kay illaptinsi, chay Quniraya Wiraquchaqa chay sipasta yuyaqninta puñuchirqan. Chaysi huqin ñañantawan puñuyta munaptinsi, chayqa huk urpay tukuspa pawarirqan. Chaymantas mamanpas Urpaywachaq sutiyuq karqan. Chaysi chay pachaqa quchapi manas huk challwallapas karqanchu. Chay Urpaywachaq ñisqallas wasinpi huk uchuylla quchallapi uywakuq karqan. Chaytas kay Qunirayaqa piñaspa: "Imapaqmi chay Qawillaqa ñisqa warmikta qucha ukumanqa visitaq rin?" ñispalla tukuyninta hatun quchaman wischuripurqan. Chaymantaraqsi kananqa challwakunapas quchapi huntan. Chaymantas chay Quniraya Wiraqucha ñisqaqa mitikamurqan quchapata ñiqta. Chaysi chay Urpaywachaq ñisqa warmiqa, wawankuna "Hinam yuquwan" ñispa willaptinsi, ancha piñaspa qatimurqan. Chaysi qayapayaspa qatiptinsi, huñispa suyarqan. Chaysi "Usallaykikta usasqayki, Quni" ñispas usarqan. Chaysi ña usaspa, pay qayllapi huk hatun qaqakta wiñarichirqan, "Chay Qunirayakta urmachisaq" ñispa. Chaysi payqa amawta kayninpi musyakuspa, "Aslla ismaykukumusaq, pana" ñispalla kay llaqtakunaman ñataq mitikamurqan. Chaysi kay kitipi ancha unay purikurqan ancha achka llaqtakunakta runaktapas llullachispa.
[Chay Quniraya Wiraquchap puchukasqanmanta kay qipanpim willasun.]
Kaypim ñataq ancha ñawpa runakunap rimakusqanman ñataq kutisun.
Chay simiri kaymi. Ñawpa pachas kay pacha puchukayta munarqan. Chaysi mama quchap pachyamunanta yachaspas, huk urqu llamaqa ancha allin qiwayuqpi, chay llamayuq samachiptintaq, mana mikuspas ancha llakikuq hina karqan, "in-in" ñispa waqaspa. Chaysi chay llamayuqqa ancha piñaspa sarap quruntayninwan chuqllu mikukusqanpi chuqarqan: "Mikuy, allqu! Chika qiwapim samachiyki" ñispa. Chaysi chay llamaqa runa hina rimarimuspa ñispa ñirqan: "Utiq, imaktam qam yuyankiman? Kananmi pichqa punchawmanta qucha pachyamunqa. Chaymi pacha puchukanqa" ñispa rimarirqan. Chaysi chay runaqa ancha mancharispa, "Imanam kasun? Mayman rispam qispisun?" ñispa ñiptinsi, "Haku Willkaqutu urquman! Chaypi qispisun. Pichqa punchawpaq mikuyniykikta apakuy!" ñispa ñirqan. Chaysi chaymantaqa chay urqu llamantapas winaynintapas kikin apaspa, ancha utqaspa rirqan.
Chaysi ña Willkaqutu urquman chayaptinqa, tukuy animalkunaña huntasqa – pumapas atuqpas wanakupas kunturpas, ima hayka animalkunapas. Chaysi chay runa chayaptin pachalla, quchaqa pachyamurqan. Chaysi chaypi ancha kichkinakuspa tiyarqan. Tukuy hinantin urqukunaktapas tukuy pampaptinsi, chay Willkaqutu urquqa aslla puntallan mana yakup chayasqa karqan. Chaysi atuqpaq chupantaqa yaku huqucharqan. Chaysi chay yanamanpas tukurqan. Chaysi pichqa punchawmantaqa ñataq yakuqa uraykurqan chakirirqan. Chay chakirispas, quchaktapas hasta urayman anchurichirqan, runakunaktari tukuy hinantin runakta qulluchispa.
Chaymantas chay runaqa ñataq mirarimurqan. Chay kaqsi kanankama runakuna tiyan. Kay simiktam kanan kristiyanukuna unanchanchik chay "tiempo del diluvio" ñisqaktach. Paykunaqa hina Willkaqutukta qispisqanta unanchakun.
Chaymantam huk simiktataq willasun punchaw wañusqanta.
Ñawpa pachas inti wañurqan. Chaysi chay wañusqanmanta pichqa punchaw tutayarqan. Chaysi rumikunaqa paypura waqtanakurqan. Chaymantas kay mortero muchkakunari, chaymanta kay maraykunapas runakta mikuyta qallarirqan. Llama urqukunari hinataq runaktaña qatirirqan. Kaytam kanan ñuqanchik kristiyanukuna unanchanchik Jesu Kristu apunchikpaq wañusqanpi tutayasqantach. Kaykunaqa riman ñispa: "Unanchanchik ichach ari chay."
Kaymantam ñataq Paryaqaqap paqarimusqan qallarinqa.
Ñam ari kay ñawpaq tawa kapitulupi ñawpa pacha kawsasqankunakta willanchik. Ichaqa kay runakunap chay pacha paqarimusqankunaktam mana yachanchikchu, maymantach paqarimurqan. (Chaymanta kay runakuna chay pacha kawsaqkunaqa paypura awqanakuspa atinakuspallam kawsaq karqanku. Kurakanpaqpas sinchikunallakta qapaqkunallakta riqsikurqan. Kaykunaktam "Purun Runa" ñispa ñinchik.) Kay pachapim chay Paryaqaqa ñisqa Kunturqutupi pichqa runtu yurimurqan. Kay yurisqantam huk runa wakchallataq Watyakuri sutiyuq Paryaqaqap churin ñisqataq ñawpaqlla rikumurqan yachamurqan. Kay yachasqantari achka mistiryu rurasqantawanmi rimasun. Chay pacha kay Watyakuri ñisqa wakchalla mikuspapas, watyakuspalla kawsaptinsi, sutiyachirqan "Watyakurim" ñispa.
Chay pachas huk runa Tamtañamqa sutiyuq ancha qapaq hatun apu karqan. Wasinpas tukuy hinantin wasin "kasa", "kanchu" ñisqa rikchaqkuna pisqukunap rikrawan qataspas karqan. Llamanpas qillu llama puka asul llama ima hayka rikchaqkama llamayuqsi karqan. Chaysi kay runakta chika alli kawsasqanta rikuspas, tukuy hinantin llaqtakunamanta hamuspa yupaycharqan mancharqan. Chaysi payri ancha yachaq tukuspa pisi yachasqanwan, ancha achka runakunakta llullaspa kawsarqan. Chay pachas hina amawta tukuq dyus tukuq kaspataq, chay runa Tamtañamqa sutiyuq ancha millay unquyta tarirqan. Chaysi ancha achka wata unquptinsi, "Ima hinam chika yachaq kamaq kaspataq unqun?" ñispa runakunapas chay pacha rimarqanku. Chaysi chay runaqa "alliyasaq" ñispa, imanam wiraquchakunapas amawtakunakta dukturkunakta qayachin, chay hina tukuy yachaqkunakta sabyukunakta qayachirqan. Chaysi manataq pillapas yacharqanchu chay unqusqanta.
Chaysi kay Watyakuriqa chay pacha uraqucha ñiqmanta hamuspa, may pacham Sinigillaman uraykumunchik chay urqukta, chaypis puñumurqan. Chay urqum kanan Latawsaku sutiyuq. Chaypi puñuptinsi, huk atuqqa uramanta hamusqa hukri hanaqmanta hamusqataq, chaysi chaypi paqtalla tinkuspas: "Wawqi, ima hinallam hanaq willkapi?" ñispa tapurqan. Chaysi: "Alliqa allim, ichaqa huk apum Anchiquchapi willka, chika yachaq tukuq dyus tukuqmi, ancha unqun. Chaymi tukuy amawtakuna taripan pachakta 'imamantam chika unqun' ñispa; chaymi manataq pillapas yachanchu unqusqanta. Chaymi chay unqusqanqa. Warminpa pinqayninmanmi kamchakuptin huk muru sara kallanamanta pachyamuspa chayaykurqan. Chaytam ñataq pallaspa, huk runaman qarakurqan. Chay qarasqanmantam chay runa mikuqwan huchallikuqña tukun. Chaytam kanan pachaqa wachuqtaña yupan. Chaymantam kay huchamanta huk machaqway chay chika sumaq wasin sawa paykunata mikuq tiyan. Huk hampaturi iskay umayuq maraynin ukupi tiyantaq. Kay mikuqnintam kanan mana pillapas musyanchu" ñispas willarqan chay atuq uramanta hamuqta. Chaysi ñataq paytari: "Wawqi, chayqa ura willkapi ima hinallam runakuna?" ñispa tapurqan. Chaysi payri hinataq willarqan: "Huk warmim – hatun apu willkap churinmi – ullumanta ñachqa wañun" ñispa. (Kay simin kanan ancha achka chay warmi alliyasqankama. Chaytaqa qipanpiraqmi qillqasun. Kananri ñawpaqman kutisun.)
Kay kaykunakta willanakuptinsi, chay Watyakuri ñisqa uyarqan. Chay chika hatun apu dyus tukuspa unquq kay runas iskay churiyuq karqan. Chaysi huk yuyaqninta huk ayllunwantaq ancha qapaqwan tinkichirqan. Chaysi kay wakcha Watyakuri ñisqaqa, chay pacha unquptin, chay apuman chayarqan. Chaysi chayaspas, wasi qayllapi tapuykacharqan: "Manachu kay llaqtapi pillapas unqun?" ñispa. Chaysi chay qipan sipas churinqa, "Yayaymi unqun" ñispa willarqan. Chaysi: "Ñuqawan kasun. Qamrayku yayaykikta alliyachisaq" ñispa willarqan. Kay warmip sutintam manam yachanchikchu; ichaqa kaytas qipanpi Chawpiñamqaktaña sutiyachirqan. Chaysi chay warmiqa mana tuyllaqa huñirqanchu. Chaysi yayantaqa, "Yaya, kaypim huk wakcha 'yayaykikta alliyachisaq' ñimuwan" ñispa willarqan. Chaysi kay simikta uyarispas, chay sabyukuna tiyaqqa asikurqan, "Ñuqakunapas alliyachiptiychu, chay wakcharaq alliyachinman!" ñispa. Chaysi chay apuqa alliyayninta ancha munaspas, "Hamuchuntaq ima hina runallapas!" ñispa qayachirqan. Chaysi qayachiptin, kay Watyakuri ñisqaqa yaykuspa ñispa ñirqan: "Yaya, alliyayta munaptiykiqa, alliyachisqayki. Ichaqa churiykiktam quwanki" ñiptinsi, payqa ancha kusikuspa, "allitaqmi!" ñispa ñirqan. Chaysi chay ñawpaq churinpa qusanqa kay simikta uyarispas, ancha piñarqan: "Imapaqmi 'chay huk wakchawan tinkichisaq' ñispa ñin ñuqa chika qapaqpaq kuñadayta?" ñispa. Kay runa piñakuqpa Watyakuriwan awqanakusqantam kay sawa willasun. Kananqa chay wakcha Watyakuri ñisqap hampisqanman ñataq kutisun.
Chaysi kay Watyakuriqa hampiyta qallarirqan, "Yaya, warmiykim wachuq" ñispa. "Chay hina wachuq huchayuq kaptinmi, qamta unquchisunki. Qamta mikuqri kay chika qullanan wasiyki sawam iskay machaqway tiyan. Chaymantam hampaturi iskay umayuqtaq maray ukupi tiyan. Kaykunaktam kanan tukuyninta wañuchisun, chaymi alliyanki. Chaymantam ña alliyaspam, tukuy ima haykakta yallispa ñuqap yayayta muchanki. Qaya minchallam yurimunqa. Qamqa manam ari kamaq runachu kanki; kamaq runa kaspaqa, manam ari unqunkimanchu" ñispa ñiptinsi, ancha mancharirqan. Chaysi ña chay wasinta chika sumaqta "paskasaq" ñiptinsi, ancha llakikurqan. Warminsi hinataq, "Yanqam kay wakcha 'aquylla' ñiwan. Manam wachuqchu kani" ñispa qaparirqan.
Chaysi chay runa unquqqa alliyayninta ancha munaspas wasinta paskachirqantaq. Chaymantas iskay machaqwayta surqurqan. Hinaspa wañuchirqan. Warmintari hinataq suti willarqan, imanam chay huk muru sara pachyamusqa pinqayninman chayaykurqan; hinaspa ñataq pallaspa runakta qararqan, chaykunakta. Chaysi chay warmipas qipanpiqa, "Ancha chiqanmi!" ñispa tukuyta willarqan. Chaymantas ñataq marayninta hatarichirqan. Chaysi chay ukumantaqa huk hampatu iskay umayuq lluqsimuspa, chay Anchiqucha wayquman pawarirqan. Chaypis kanankama tiyakun huk pukyupi. Chay pukyus kanan chaypi runakuna chayaptinqa, ña ñispa chinkachin ña ñispa lukutapas ruran.
Kay tukuy ñisqanchikkunaktaña puchukaptinsi, chay unquq runaqa alliyarqan. Ña allipuptinsi, chay Watyakuri ñisqaqa punchawninpi huk mita Kunturqutuman rirqan. Chaypis chay Paryaqaqa ñisqa wakaqa pichqa runtu tiyakurqan. Chay qayllanpis kanan wayrapas pukurirqan. Chaysi ñawpa pachaqa manas wayra rikurirqanchu. Chayman rinan kaptinqa punchawninpis, chay alliyaq runaqa sipas churinta qurqan. Chaysi iskaynillan chay urqu kitikta purispa huchallikurqan.
Kay huchallikusqantaña, chay huk ñawpaq masan uyarispas, "Ancha pinqayta rurasaq chay wakchakta" ñispa yallinakuytaña qallarirqan. Chaysi huk punchaw chay runaqa, "Wawqi, qamwan yallinakusun imawanpas. Qam wakcharaqchu chika qapaqpaq kuñadayta warmiyankiman" ñispas ñirqan. Chaysi chay wakchaqa "Allitaqmi!" ñispas, yayanman "Kay hinam ñiwan" ñispa willakuq rirqan. Chaysi payqa: "Allitaqmi. Imata ñiptinpas, tuyllam ñuqaman hamuwanki" ñispa ñirqan.
Kay yallinakuysi kay hina karqan. Huk punchawsi: "Upyaywan hinaspa takiywan yallinakusun" ñispa ñirqan. Chaysi kay wakcha Watyakuri ñisqaqa yayanman willakuq rirqan. Chaysi: "Riy chay huk urquman. Chaypim wanaku tukuspa wañusqa sirikunki. Chaymi tutallamantam ñuqakta rikuqri huk atuq añas warminwan hamunqa. Chaymi huk uchuylla purunkullapi aswanta apamunqa. Hinaspa tinyantapas apamunqataq. Chaytam kanan qamta wañusqa wanakukta rikuspam, chaykunaktapas pachapi churaspa, atuqri antaranta churaspataq mikuytaña qallarisunki. Chaymi qamqa runa tukuspa ancha nanaqta qaparispa pawarimunki. Chaymi paykunaqa chaynintapas mana yuyaspa mitikaptinmi, chayta apaspa yallinakuypaq rinki" ñispas yayan Paryaqaqa willarqan. Chaysi kay wakchaqa ñisqankama rurarqan. Chaysi ña yallinakuspaqa ñawpaqninpi chay runa qapaq ñisqa takirqan. Chaysi warmikunapas ñachqa iskay pachak chika takipuptinsi, ña pay puchukaptin, chay wakchaqa yaykurqan sapallan warmillanwan iskaynillan. Chaysi punkunta yaykuspataqsi chay añaspa wankarninta apamusqanwan takiptin, tukuy chay pachapas kuyurqan. Hinaspas chaywanpas tukuyta yallirqan.
Chaysi ñataq upyayta qallarirqan. Chaysi, imanam kananpas qurpakuna hanaqmanta tiyamun, chay hinas sapallan warmillanwan tiyamurqan. Chaysi chay runakunaqa tukuy hinantin tiyaqkuna anqusamurqan mana samachispa. Chaysi payqa tukuyta upyaspapas mana llakispa tiyakurqan. Chaysi ñataq payri chay uchuylla purunkullapi aswan apamusqanwan anqusaytaña qallarirqan, runakunapas "Chika uchuyllapichu chika runakta saksachinman!" ñispa asipayaptin. Chaysi payqa manyanmanta anqusamuspa, sapanpi tuylla-tuylla urmachirqan.
Chaysi qayantin ñataq (runa qapaq ñisqaqa) huk yallinakuyta, (Watyakuri) atipaptin, munarqan. Kay yallinakuysi wallparikuy karqan ancha allin "kasa" ñisqanwan "kanchu" (puru) ñisqanwan. Chaysi kay Watyakuri ñisqaqa ñataq yayanman rirqan. Chaysi huk rasu pachakta yayanqa qumurqan. Chaywansi tukuy runakunaktapas ñawinta rupachispa atiparqan. Chaymantas ñataq: "Pumakta aparispa yallinakusun" ñispa ñirqan. Chaysi kay runaqa pumankunakta aparispa yalliyta munarqan. Chaysi chay wakchaqa, yayan willaptin, tutallamanta huk pukyumanta puka pumakta apamurqan. ((Chay puka pumawansi kanan takiptin, imanam kanan huk arku silu ñiqpi lluqsin, chay hina lluqsiptin, takirqan.))
Chaymantas kanan ñataq (chay qapaq ñisqaqa) wasi pirqakuywan yallinakuyta munarqan. Chaysi chay runaqa ancha achka runayuq kaspa, huk punchawlla hatun wasikta ñachqa tukuchirqan. Chaysi kay wakchaqa tiksillanta churaspa, tukuy punchaw warmillanwan purikurqan. Chay tutas kanan tukuy pisqukuna chaymanta machaqwaykuna ima hayka pachapi kaqkunas pirqarqan. Chaysi qayaqa ña (chay runaqa) tukusqakta rikuspa, ancha mancharirqan.
Chaymanta qatananpipas hinataqsi yallirqan. Uqsantapas tukuy wanakukuna wikuñakunas (runa qapaqpa wasinman) astamurqan. Chay runaptari llamanwan chaqnamuptinsi, usqullukta minkaspa huk qaqallapi suyaspa mancharichispa, tukuyta destruirqan urmachirqan. Chaywanpas hinataq yallirqan. Kay tukuyta yallinakuspas qipanpiqa, kay wakcha ñisqaqa ñispa ñirqan yayanpa siminkama: "Wawqi, ñam chika achka mita qampa simiykikta huñispa yallinakunchik. Kunanqa ñuqap simiytapas huñiwaytaq!" ñispa ñiptinsi, "Allitaqmi!" ñispa huñirqan. Chaysi ñispa ñirqan: "Kananqa anqas kusmayuq, chaymanta waranchikri yuraq utku kachun; hinalla takisun" ñispas ñiptinsi, "Allitaqmi!" ñirqan. Chaysi chay runaqa ñawpaqmantapas payraq ñawpaq takiq kaspas takirqan. Ña takiptinsi, chay Watyakuri ñisqaqa hawamanta qaparispa kallparimuptinsi, chay runaqa mancharispa huk lluwichu tukuspa mitikarqan. [Chay hinas chay Anchiqucha sawaman rirqan.]
Chaysi warminpas, "Qusallaywantaq wañusaq" ñispa qatirirqan. Chaysi chay wakcha ñisqaqa ancha piñaspa: "Riy, utiq! Qammi chika watuykawarqankichik!" ñispa, "Qamtaqa wañuchisqaykim!" ñispas qatirirqantaq. Chaysi qatispa, warmintaqa Anchiqucha ñanpi hapispas, "Kaypim hinantin runa hanaqmanta uramanta hamuq pinqayniykita rikupayasunki!" ñispas uraysinqa umanmanta sayachirqan. Chaysi tuylla pachanpitaq rumi tukurqan. Chay rumis kanankamapas imanam runap chankan hina chankayuq rakayuq tiyan. Chaytas imanqanpaq ari kukakta chay sawa churapun kanankamapas.
Chaymantas chay lluwichu tukuq runaqa hinallataq chay urquktas siqaspa chinkarqan. Chay lluwichus kanan ñawpa pachaqa runa mikuq karqan. Qipanpis kananña achka lluwichu kaspas, "Ima hinam runakta mikusunchik?" ñispa qachwakurqan. Chaysi huk wawallanqa, "Ima hinam runa mikuwasun?" ñispa pantarqan. Chayta uyarispas, lluwichukunaqa chiqirirqan. Chaymantas lluwichupas runap mikunan karqan.
Kay ñisqanchikkunaktaña puchukaptinsi, Paryaqaqa ñisqaqa pichqa runtumanta pichqa waman pachyamurqan. Chay pichqa wamansi ña runaman tukuspa puririrqan. Chay pachas ancha chaykunap rurasqankunakta uyarispa, imanam chay runapas Tamtañamqa sutiyuq "Dyusmi kani" ñispa muchachikurqan, chay chay huchankunamantas piñaspa tamya hatarispa mama quchaman tukuy hinantin wasintawan llamantawan aparqan, mana hukllaktapas qispichispa. Chaymanta chay pachataqsi kay Llantapa urqumanta huk Pullaw sutiyuq chay huk urqu Wichuqa ñisqawan hapinakurqan arku hina. Chay Pullaw ñisqas ancha hatun sacha karqan. Chay sawas kusillupas kakipas ima hayka rikchaqkuna pisqukunapas tiyakuq karqan. Chaykunaktawansi tukuy hinantinta quchaman aparqan. Kaykunaktas ña puchukaspa, ñataq Paryaqaqa hanaq, kanan Paryaqaqa ñinchik, chayman wichaykurqan. Chay wichaykusqantam kanan qipan kapitulupi rimasun.
(chay runa Watyakuri ñisqamanta Ecuador kichwapi willarasqa qillqasqa)
Ña Paryaqaqa runaman tukuspas, hatun ña kaspa, enemigonta maskayta ña qallarirqan. Chaysi chay enemigonpa sutinri Wallallu Qarwinchu karqan. Runakta mikuq upyaq. Kaytam kay qipanpi churasun atinakusqantawan. Ñam ari chay Wallallu Qarwinchup kawsasqantaqa runa mikusqantawanpas ima hayka rurasqantawanpas ñawpaq kapitulupi rimarqanchik.
Kananmi rimasun Waruchiripi chay chay kitipi rurasqankunakta. Chay simiri kaymi. Ña Paryaqaqa hatun runa kaspas, hanaq Paryaqaqa ñisqaman Wallallu Qarwinchup tiyasqanman rirqan. Chaysi Waruchiri chay ura wayqupiqa huk llaqta Wawqi Usa sutiyuq Yunkap llaqtan karqan. Chaysi chay llaqtayuq runakunaqa chay pacha hatun fiestakta ruraspa hatun upyayta upyarqanku. Chay hina upyakuptinsi Paryaqaqa ñisqaqa chay llaqtapi chayarqan. Chayaspas payqa runakunap manyallanmanta tiyaykurqan wakcha hinalla.
Chay hina tiyaptinsi chay llaqtayuq runakunaqa mana hukllapas anqusarqanchu. Tukuy punchaw chay hina kaptinsi, huk warmiqa chay llaqtayuqtaq: "Añañi! Ima hinam chay wakchallaktaqa mana anqusaykunchu?" ñispas, huk hatun yuraq putuwan aswakta apamuspa qurqan.
Chaysi payqa: "Paniy, ancha kusiyuqmi kanki kay aswakta qumuwaspa. Kanan punchawmanta pichqantin punchawninpi imaktach kay llaqtapi rikunki. Chayrayku chay punchawqa amataq kay llaqtapi tiyankichu, karullamantaq anchurinki! Paqtach qamtawan wawaykiktawan pantaspa wañuchiykiman. Ancham kay runakuna ñuqakta piñachiwan" ñispas chay warmikta ñirqan. Chaymantari: "Kay runakunaktari amataq huk simillaktapas uyarichiychu! Uyarichiptiykiqa qamtawanmi wañuchiykiman" ñispas ñirqan.
Chaysi chay warmiqa wawankunawan turankunawan chay pichqa punchawmanta chay llaqtamanta anchurikurqan. Chaysi chay llaqtayuq runakunaqa mana llakispa upyakurqanku. Chay pachas Paryaqaqa ñisqaqa Waruchiri hanaqnin urquman wichaykurqan. Chay urqum kanan Matawqutu sutiyuq. Chay uraynin huk urqum Puypuwana sutiyuq, maytam kaymanta rispa Waruchiriman uraykunchik. Chaykunam kay hina sutiyuq. Chay urqupis kanan chay Paryaqaqaqa hatun tamyayta ña qallarirqan. Chaysi qillu runtu puka runtu hatarispas, chay runakunakta tukuyninta mama quchaman aparqan, mana hukllaktapas perdonaspa. Chay pacha chika yaku lluqlla purispas, chay Waruchiri hanaqninkuna wayqukunaktapas rurarqan. Chaymantas kanan ña chaykunakta puchu kaspas chay llaqtayuq wakiynin Yunkakunaktaqa mana rimapayaspa, paykunari chayta rikuspapas mana musyaptin yachaptinsi, chay chimpañiq Kuparap chakrankunaman ripurqan.
Chaypis kanan chay llaqtayuq Kupara runakuna ancha yakunmanta ñakarispa, pukyullamanta chakranmanpas pusaspa kawsarqan. Kay pukyum kanan San Lorenzo hanaqnin hatun urqumanta lluqsirqan. Chay urqum kanan Sunaqaqa sutiyuq. Chaypis kanan hatun quchalla karqan. Chaymanta uray pusamuspas ñataq uchuylla quchakunaman huntachispa chakrankunakta parqukuq karqan.
Chay pachas chay llaqtayuq huk warmi Chukisusu sutiyuq karqan, ancha sumaq warmi. Chaysi kay warmiqa sarankuna ancha chakiptin waqakuspa parqukurqan yakun ancha pisi kaptin. Chaysi chay Paryaqaqaqa chayta rikuspa, chay uchuylla quchanta yakullanwan chay quchap siminta kirpaykupurqan.
Chaysi chay warmiqa ñataq ancha nanaqta waqakurqan, chay hinakta rikuspa. Chaysi chay Paryaqaqaqa: "Pani, imaktam chika waqanki?" ñispa tapurqan. Chaysi payqa: "Kay sarallaymi yakumanta chakipuwan, yaya", ñispa ñirqan. Chaysi Paryaqaqaqa: "Ama llakiychu! ñuqam yakuktaqa kay quchaykimanta ancha achka yakukta lluqsichimusaq. Ichaqa qamwan ñawpaqraq puñusun" ñispa ñirqan.
Ñiptinsi, kanan payqa ñirqan: "ñawpaqraq kay yakukta lluqsichimuy! chakray parqusqa kaptinqa, allitaqmi puñusun" ñispas ñirqan. Chaysi "Allitaqmi!" ñispa, yakuktaqa ancha achkakta lluqsichimurqan. Chaysi chay warmipas ancha kusikuspa, tukuy chakrankunakta parqukurqan. Chaysi ña parquyta puchu kaptin, "Puñusun!" ñispa ñirqan. Chaysi: "Manam kananqa, qaya mincharaq puñusun" ñiptinsi, Paryaqaqaqa ancha chay warmikta munaspa, "puñuymanraq" ñispas, ima haykaktapas chay warmiman prometirqan: "Kay chakraykikta mayumanta yakuyuqtam rurapusqayki" ñispa.
Chaysi chay warmiqa: "Chaytaraq ñawpaq ruray, chayraq puñusun", ñispa ñirqan. Chaysi Paryaqaqaqa "Allitaqmi!" ñispas. Kukuchalla sutiyuq wayqumantas San Lorenzo hanaqnin uchuylla urqu. Chaykamaqa ñawpamantapas yunkakunap rarqansi hamurqan, ancha uchuylla rarqalla. Chaytas kanan Paryaqaqaqa astawanri hatunyachispa chay ura Kuparap chakrankama rarqakta chayachirqan.
Chay rarqaktas kanan pumakuna, atuqkuna, machaqwaykuna, ima hayka pisqukuna picharqan, allicharqan. Kayta ña allichaypaqmi, kay pumakuna, uturunkupas, ima haykapas: "Pim ñawpaq siqisun?" ñispa kamachinakurqan. Chaysi hukpas hukpas, "ñuqaraq, ñuqaraq" ñispa ñirqanku. Chaysi atuqtaq atiparqan: "ñuqam kuraka kani, ñuqaraq ñawpasaq", ñispa. Chaysi kay atuq ñawpamurqan.
Hina ñawpamuspa ña chawpikta San Lorenzo hanaqnin urqukta siqimuptinsi, qunqayllapi huk yutuqa, "pisk, pisk" ñispa, pawarimurqan. Chaysi chay atuqqa, "wak!" ñispa, muspaspa uraman urmamurqan. Chaysi chaymanta chaykunaqa ñataq ancha piñaspa machaqwayta siqichimurqan. Chaysi mana chay urmamuptinqa, astawan hanaqnintas chay rarqa rinman karqan. Chaysi kunanqa as uranta rin. Kay atuqpa urmamusqanmi kanankamapas sutilla rikurin. Yakupas uraykumuntaq chay atuqpa urmasqanta.
Kay tukuyta puchukaspam ñataq Paryaqaqaqa: "Puñusun!" ñispa ñirqan. Chaysi ñataq: "Haku hanaq qaqaman. Chaypiraq puñusun", ñispa ñirqan. Chay qaqam kanan Yanaqaqa sutiyuq. Chaypis waki puñurqan.
Ña puñuspas, kanan chay warmiqa: "Haku iskayninchiktaq. Maytapas risun", ñiptinsi. Payqa, "haku" ñispa, chay Kukuchalla ñisqa rarqap lluqsimusqanman pusarqan.
Chaysi chaypi chayaspaqa, chay warmi Chukisusu ñisqa sutiyuqqa: "Kay rarqaypitaq tiyasaq", ñispas. Chaypi rumi tukuspa chirayarqa. Chaysi chay Paryaqaqaqa chaymanta saqispa hanaqman wichaykurqan. Chaytaqa kay qipanpim willasun.
Kay Kukuchalla ñisqa rarqap siminpim kanan rumi chirawasqa tiyan chay Chukisusu ñisqa warmi. Hinaspam chay hanaqnin huk rarqapitaqmi chay pachapas Winkumpa sutiyuqpim kanan ñataq Quniraya chirawasqataq tiyan. Chaypim kanan Quniraya puchukarqan. Ichaqa ima hayka rurasqantaqa, kay wakin qipanpi kapitulukunapim willasun.
Kay Kuparakunam huk ayllu Kupara ñisqa ayllu sutiyuq. Kaykunam kanan San Lorenzopi redusisqa kanankamapas kawsan. Kay ayllumantam kanan huk yumay Chawinchu sutiyuq. Kay Chawinchu ayllum karqan chay Chukisusu ñisqa. Chaymi kaykunaqa ñawpa pacha, ña may pacham rarqa pichana karqan mayo killapi kanankamapas, chay pacham tukuy hinantin runakuna chay Chukisusu ñisqa warmip tiyasqanman rirqanku aswanwan tiqtinwan quwinwan llamanwan chaypi chay supay warmikta muchaypaq. Chaymi ña chayta muchaspari pichqa punchawsi chay kiswarwan qinchaspa runakunaktapas mana purichispa chaypi tiyapayarqan. Chaysi ña chayta puchukaspa rarqa pichaynintawanpas tukuyta ña puchukaspas chaymanta takispa runakuna hamurqan huk warmikta "kaymi Chukisusu" ñispa payta hina alli manchaspa chawpipi pusamurqanku. Chaymi ña llaqtanpi chay warmi chayaptinri "kaymi Chukisusu" ñispa wakin aswawan imawan churapuspa suyarqan. Chaypi tukuy hinantin tuta takispa upyaspa runakuna ancha hatun fiestakta rurarqanku. Chaymantam ñawpa Don Sebastian apu [Ninawillka ñisqa Waruchiri kitip kurakanchá] kawsaptinpas, Corpus Christipi hatun paskuwakunapipas huk warmi "Chukisusum kani" ñispa hatun akillawan hatun putuwanpas aswakta manyanmanta qumuq karqan, "Kaymi mamanchikpaq aswan" ñispa. Chaymantari saraktapas kamchasqakta hatun matiwantaq qumuq karqan. Ña kay rarqakta pichayta puchukamuspari, runakunakta anchapunis kumbidaq karqan sarakta purutukta ima haykaktapas quspa. Kay hina wiñay quq kaptinsi, runakunapas "Ñam Chukisusup rarqakta pichan. Haku rikumusun!" ñispa Waruchirimantapas tukuy llaqtakunamantapas riq karqan. Chaytam kanan ña rarqakta pichaspaqa musyasqa hinataq ruran muchan. Runakunari ima hina rurakuptinpas, alkaldipas ima hayka runakunapas manam "Imaraykum chay hina ruranki?" ñispa amachanmanchu kanankamapas. Porque yallinraqmi paywan takin upyan machasqankama padrektari, "Rarqaktam pichamuni, padre. Takikusaq upyakusaq" ñispam llullachin. Kaytaqa tukuy hinantin runakunam ruraytaqa ruran. Ichaqa wakinqa manañam ruranchu alli padreyuq kaspa. Wakinri pakallapiqa hinataq kanankamapas kawsanku.
(Imatas padrikunaqa runakunakta kunfisyun ñisqa willanankupaq tapuq karqan)
Ñam ari Wallallu Qarwinchup kawsasqantaqa willarqanchik. Ichaqa kaypa tiyasqantam llaqtachakusqantam mana rimarqanchikchu. Chaysi kayqa ñawpa pacha hanaq Paryaqaqa ñiqpi tiyarqan. Chay tiyasqanpa sutintam mana allichu yachanchik kananqa Mulluqucha sutiyuq ña kaptin. Porque Paryaqaqam payta atispa chay Wallalluqa nina rupaptin chayta wañuchiypaq quchaman ña tukuchirqan. Chay Mulluqucha ñisqanchik pachapis chay Wallallup tiyasqan karqan. Chay pachas kanan tukuy hinantin pacha yunkasapa karqan. Hatun machaqwaypas, kakipas, ima hayka animalkunapas huntaptinsi tiyarqan, imanam ñawpaq kapitulupi runa mikusqanta willanchik, chay hina. Chaymantas Paryaqaqaqa kay Wallallu Qarwinchukta atiypaq rispas Uqsapatapi pichqantin riwikurqan. Chay hina riwikuptinsi chay pachapas ancha chirirqan. Runtupas urmamurqantaq paypaq pukllasqanpi.
Chaysi chay pacha huk runaqa waqakuspa hamurqan, huk churinta apaspa, chaymanta mulluntapas kukantapas tiqtinkunaktapas, "Wallallukta upyachimusaq" ñispa apaspa. Chaysi chay Paryaqaqap hukninqa: "Churi, maymanmi hina waqakuspa rinki?" ñispa tapurqan. Chaysi payqa: "Yaya, kay kuyasqay churillaytam kanan apani Wallallukta qaramuq" ñiptinsi, (Paryaqaqaqa:) "Churi, ama apankichu! Llaqtaykiman kutichikuy! Chaymantam chay mulluykitaqa kukaykitaqa tiqtiykitaqa ñuqakta quway! Chaymanta churiykitaqa kutichikuy!" ñispa ñirqan. Chaymantari: "Pichqantin punchawpim kayman kutimunki, ñuqakta atinakuqta rikuypaq. Ancha yakuwan atipaptiyqa 'Yayanchikmi atipan' ñispam ñiwanki. Hinaspa anchataq ninawan atipawanqa, chayqa 'atipay tukuntaqmi' ñispataq ñiwanki" ñiptinsi, chay runaqa mancharispa: "Yaya, manachu chayqa Wallallu Qarwinchu ñuqapaq piñakunqa?" ñispa ñirqan. Ñiptinsi: "Piñakuchunpas, manam imanasunkichu, yallinraqmi ñuqaqa runakta kamasaq Amiyuqta, Llatayuqta, warmiktari Añasiyuqta. Hukta qarikta hukta warmikta hinam kamasaq" ñispa rimaptinsi, siminmanta samaynin huk humo (qusñi) anqas hina lluqsimurqan. Chaysi chay runaqa chayta rikuspa, mancharispa tukuy apamusqanta qurqan. Chaysi chay pichqa runaqa chay mullukta "qap, qap" ñichispa mikurqan tukuy hinantin qusqantawan. Chaymantas chay runaqa kutimurqan churinta apakuspa. Hinaspas ñataq pichqantin punchawmanta ñataq chay Paryaqaqap siminkama kutirqan "rikumusaq" ñispa. Chaymantas ña Paryaqaqa pichqa punchaw ñisqanmanta chay Wallallu Qarwinchukta atiyta ña qallarirqan.
Chay simiri kay hinam. Paryaqaqa pichqa runa kaspas pichqa pachamanta tamyayta ña qallarirqan. Chay tamyas kanan qillu puka tamya karqan. Chaymantas illapaspari pichqa pachamantataq illaparqan. Chaysi tutallamanta ña urapachakama chay Wallallu Qarwinchuqa ancha hatun nina ñachqa silu ñiqmanpas chayaspa ruparqan mana wañuchichikuspa. Chaysi chay yakukunaqa Paryaqaqap tamyasqankunaqa uraqucha ñiqman tukuy hinantin yakukuna rirqan. Chaysi chay hina manaraq yaykuptinsi huqinqa (Llaqsa Churapa sutiyuq) urañiqmanta yakukta huk urqukta urmachispa harkamurqan. Ña harkaykumuptinsi, chay yakuqa quchaña tukumurqan. Kay qucham kananqa Mulluqucha sutiyuq. Chay hina chay quchapi ña yaku huntamuptinsi, chay hina rupaqtaqa ñachqa pamparqan. Chaysi chay Paryaqaqari chaymanta illapapayarqan mana samachispa. Hinallas chay Wallallu Qarwinchuqa Anti ñiqman mitikarqan. (Manam tuyllaqa mitikarqanchu. Kaytaqa qipanpiraqmi willasun.) Chaysi huqinqa Paryaqaqap churin qatirqan. Chaysi chay Antip yaykunanpi "paqtach kutimunman" ñispa kanankamapas chaypi tiyan. Kaypaq sutinmi Paryaqarqu.
Chaymantas ña atiptin, Manañamqa sutiyuq warmi karqan, kay Wallallu Qarwinchuwan kaq supay. Kay warmis kanan Mama uraynin chay chaypi tiyarqan. Kayta atipaqsi ñataq payman hamurqan. Chaysi chay Manañamqa ñisqaqa ninataq ruparqan. Chaysi kay Tumna uranta yaykuspa Paryaqaqaqa awqanakurqan. Chaysi huk Paryaqaqap churinta Chukiwampu sutiyuqta chakinpi uramanta chuqamurqan chayachimurqan. (Kay hanka chakiyuqmi kanqa.) Chaysi hina kaptinpas, Paryaqaqataq atiparqan, qucha ñiqman qarquspa. Ña kaykunakta atipaspas, chay churin Chukiwampu sutiyuq hanka chakin pakisqa tiyakuqman kutimurqan. Chaysi chayqa: "Amataq kutisaqchu; qayllamanta chay warmi Manañamqakta waqaychasaq, paqtach kutimunman" ñispa ñiptinsi, "Allitaqmi!" ñispa yayanqa tukuy mikunanpaq kamachipurqan. Chaysi ñispa ñirqan: "Kay iskay wayqukunamantam tukuy runakuna qamtaraq ñawpaq kukakta qumusunki, manaraq pillapas akuspa. Ña qam akuptiykiraqmi, chaymanta runakunapas akukunqa kukanta mallkisqanmanta. Chaymantam llamaktari wiñay urwa mana wachakuq kaqtaraqmi nakapusunki. Hinaspa rinrin chillpisqakta kay kaykunaktaraqmi qamqa wiñaypas mikunki," ñispas kamachirqan. Chaysi runakunaqa chay kamachisqan simikta yupaychaspa chaykama, Saqiqayamanta, Chuntaymanta, Chichimamanta, Mamamanta, Wayuqallamanta, Sukyakanchamanta tukuy kukayuqkuna ñawpaqnintaqa paymanraq apamuq karqan. Kanankamapas pakallapiqa hinataqsi kawsanku.
Ñam ari tukuy hinantin atisqankunaktaqa puchukanchik. Ichaqa kay Wallallu Qarwinchup qipanpi Paryaqaqap sentensyasqankama kawsasqantam mana rimanchikchu. Ña atispas, Wallallu Qarwinchu Antiman ña mitikuptin, chay Wallallukta: "Runa mikusqanmanta kunanqa allqukta mikuchun. Chaytari Wankakuna muchachun," ñispa sentensyarqan. Chaysi kanan Wankakunaqa payta muchaspa allqukunawan muchaq karqan. Payri dyusnin allqukta mikuptin, allquktataq mikurqanku. Kanankamapas "Wanka allqu mikuq" ñispa ñinchik.
Chaymantas kanan, imanam ñawpaq kapitulupi qipanpipas, "Tukuy llaqtakunam yunkasapa karqan," ñispa ñinchik, chay hinam kay tukuy hinantin llaqtakunapi Waruchiri prowinsyapi Chaqlla Mama prowinsyapipas tukuy hinantin llaqtakunapipas yunkasapas karqan. Kay yunkakunaktam tukuy hinantin yunkakunakta urañiqman anchurichirqan, "Churiykuna kay kitipi tiyanqa," ñispa unanchaspa. Kaykunakta atiqkunapas sapanpi Paryaqaqap churinkuna sutiyuq sapam "hukmi churin" ñin. Wakinmi, "Manas. Paykamas sachap ruruyninmanta yurimurqan," ñispa rimanku. Kaykunap sutinri kaymi: mayorninmanta Chuqpayku, Chancharuna, Wariruma, Utkuchuku, Tutaykiri, wakinri Sasinmali. Chaymantam huk Paryaqaqap churinsi pachamanta paykama lluqsimurqan. Kaypaq sutinmi Pachachuyru sutiyuq karqan.
[...]
[...]
Ñam ari chay chunkanpi kapitulupi rimarqanchik, kay Paryaqaqap churinkunap atisqan simikta. Hinaspa willarqanchiktaqmi ari, imanam tukuy hinantin llaqtakuna yunkasapa karqan, chaykunakta. Kananmi kay Chuqpayku, Chancharuna, Wariruma, Utkuchuku, Tutaykiri, Sasinmali, Pachachuyru ñisqanchikkunakta rimasun, imanam paykuna puriq karqanku, chay chaykunakta. Kaykuna ñisqanchikkunas ñawpa pacha tukuynin wawqiyuqsapa kaspa, ña atiypaq tukuynillantaq puriq karqan. Chaysi kay Chuqpayku ñisqaqa tukuyninmanta mayornin kaspa, huk wantupi ancha yupaychasqa puriq karqan. Chaymantas Tutaykiri tukuynintapas yallispa ancha sinchi karqan. Chay hina sinchi kayninpis kay iskay mayu ñisqanchiktapas (Rimaq, Mala?) paytaq ñawpaq atirqan. Chay Unkatupi ñisqa Paryachap fronteranpi huk yana urqu chaypi huk quri tawnantapas churamuspa, kay tawnaktas "Kanan yunkakunakta ñakaq hina kayta pampachaspam mana yupaychaq hinam kay kitita yunkakuna yallimunqa," ñispas chaypi churarqan. Chay churasqan urqum kanan Unkatupi Qapariqaya sutiyuq. Chaysi kay wakinnin wawqinkunaqa rispapas chay Tupiquchamanta wichaykuspa, ñawpa ñanta rinchik – chaymi Kiskitampu sutiyuq – hukmi Tumnacha sutiyuq – maymantam Limaq ñiqtapas rikunchik, chaymantas, "Ñam Tutaykiriqa tukuyta atiyta ña puchukan," ñiqta uyarispa kutimurqanku. Chaysi Tutaykirita anchapuni mancharqanku, paykunapas ancha sinchi kaptin. Hinataqsi chay Waruchiri ñiqtapas Ura Karanku ñiqman uraykurqanku. Chayta uraykuspari, paytaq ñawpaq rirqan. Chaysi chay Chukisusu ñisqanchikpaq huk ñañanqa chay chakranpi suyarqan, payta llullachipaq rakantapas ñuñuntapas rikurichispa, "Yaya, aslla samayraq. Kay aswallakta tiqtillakta upyaykuyraq!" ñispa. Chay pachas payqa hinalla ña qiparirqan. Chaysi wakinnin wawqinkunapas chay hinakta rikuspa hinallataq qiparirqan chay Ura Alluka Pachamarka ñisqakamalla atispa. Si mana chay warmi llullachinman karqa chayqa, kanankamapas Ura Karankukama Chillkakamas Waruchirip Qintippas chakran kanman karqan. Kaykunap sapanpi rurasqantaqa kay qipanpim qillqasun ima hayka rurasqantawan.
[...]
Ñawpaqnin kapitulupim ari unancharqanchik Qunirayap kasqanta, Paryaqaqamanta ñawpaqninchus u[taq] qipanchus karqan, chayta. Quniraya Wiraqucha ñisqanchikqa ancha ñawpamantataqsi karqan. Paryaqaqapas ima hayka wakakunapas paytaqa astawantaqsi yupaychaq karqan. Wakinninkunaqa "paryaqaqapas Qunirayap churinsi" ñispam ñinku. Chaymantam kanan Quniraya Wiraquchap puchkasqanta rimasun. Qunirayas ñachqa wiraquchakuna rikumunqanpaq Qusqu ñiqman rirqan. Chaysi chaypi Wayna Qhapaq Inkawan rimanakurqanñisqa: "Haku, churi, Titiqaqaman, chaypi ñuqap kasqayta willasqayki!" ñispa. Chaypis ñisqa ñirqan: "Inka, runaykikta kamachiy brujokunakta [paqukunakta] ima hayka yachaqkunaktapas ura tiksiman kanchanqanchikpaq!" ñiptinsi, Inkaqa tuylla kamachirqan. Chaysi wakinnin runakuna: "Ñuqam kunturpaq kamasqa kani," ñispa ñirqanku. Wakinsi: "Ñuqam wamanpa kamasqa kani," ñirqan. Wakinmi kanan: "Ñuqam wayanay pisqu pawaq kani," ñispa ñirqan. Chaysi chay ñisqanchikkunakta: "Riychik ura tiksiman; chaymantam ñuqap yayayta 'churiykim kachamuwan huk panantas apachiwanki' ñispa willanki," ñispas kunarqan. Chaysi chay runa wayanaypaq kamasqa runaqa wakinnin kamasqakunawan [paqukunawan] pichqa punchawllapi kutimuypaq rirqanku. Chaysi wayanaypaq kamasqa runataq ñawpaq chayarqan. Hina chayaptinsi kunasqanta willaptin, huk uchuylla takillapi: "Amam kaytaqa kicharinkichu! Kikin Wayna Qhapaq Apuraqmi kicharinqa," ñispas kunamurqan. Chaysi chay runaqa ña apamuspa ñachqa Qusquman chayachispa: "Ma rikuykusaq, imach kayqa," ñispa kicharirqan. Chaysi chay ukupiqa huk señora ancha qullana sumaq rikurirqan. Chukchanpas krespo quri hina chika qullanan pachayuq rikayninri ancha uchuyllas karqan. Chay hinakta rikuptin, pachallas chay señoraqa chinkaripurqan. Chaysi ancha llakikuspa Qusqupi Titiqaqa ñisqanpi chayarqan. Chaysi: "Mana chay hina wayanaypa kamasqa kankiman chayqa, kanallanmi wañuchichiykiman. Riy, kikillaykitaq kutiy!" ñispas kacharqan. Chaysi kutispa ñataq apamurqan. Apamuspas ñanpi mikuymanta upyaymanta wañuptinpas rimaptin pachallas mesapas mantasqa karqan, puñunanpaqri hinataq. Chaysi pichqa punchawllapitaq chayachirqan. Ña chayachiptinsi, Qunirayaqa Inkawan ancha kusikuspa chaskirqan. Chaysi manaraq kicharispataq Qunirayaqa ñispa ñirqan: "Inka, kay pachakta siqisun. Ñuqari kay huk pachakta yaykusaq. Qamri kay huk pachaktaraq panaywan yaykuy. Amañam qampas ñuqapas rikunakusunchu!" ñispas pachakta siqispa rayarqan. Hinaspas chay kofrektaqa kicharirqan. Kichariptin pachallas chayqan pachapas illarirqan. Chaysi chay Inka Wayna Qhapaq ñisqaqa: "Manañam kaymanta kutisaqchu. Kayllapitaqmi kay ñustaywan quyaywan tiyasaq," ñispas huk runakta aylluntataq: "Qam riy! Ñuqap rantiy 'Wayna Qhapaqmi kani' ñispa Qusquman kutiy!" ñispas ñirqan. Chay pachallataqsi chay señoranwan chinkatamurqan, Qunirayari hinallataq. Chaymantas chay Wayna Qhapaq ñisqanchik wañuptin, hukpas hukpas 'ñuqaraq' ñinakuspa apu kayninpaq taqwirirqan. Hinaptintaqsi wiraquchakunapas Qasamarkapi rikurimurqan. Kanankamapas chika simillaktam yachanchik Quniraya Wiraquchap kasqanta. Wakinnin kay kitipi purispa rurasqankunaktaqa manaraqmi qillqakuyta puchukanchikchu. Chay chaykunaktaqa kay qipanpim rurasun.
Kaymantam iskaynin kapitulu rimasqanchikta Qunirayap Qarwinchumanta ñawpaq kasqantapas u[taq] qipan kasqantapas qillqasun. Quniraya Wiraquchaqa ancha ñawpaqmantataqsi karqan. Manaraq, pay kaptinqa, manas kay pachapi imallapas karqanchu. Payraqsi urqukunaktapas sachaktapas mayuktapas ima hayka animalkunaktapas kamarqan chakrakunaktapas runap kawsanqanpaq. Chayraykutaqmi chay Quniraya Wiraquchakta "Paryaqaqap yayansi" ñinku, "paytaqsi Paryaqaqaktapas kamarqan," ñispa. "Mana paypa churin kaptinqa, allquchamanchá karqan" ñispam tukuy runakunapas ñinku. Wakinnin llaqtakunaktaqa anchas amawta kayninpi allqucharqan ima haykaktapas ruraspa. Kaykunaktaqa qipanpim churasun.
Kaypim qillqasun: Paryaqaqa pichqa runtumanta yuriq wawqiyuqchus karqan, kayri Paryaqaqachu paykunap yayan, chay chayta. Ñam ari pusaqnin kapitulupi unancharqanchik: Paryaqaqa pichqa runtumanta yurimuspa wawaqiyuqkamachus karqan. Kayri wakinninkunaqa Paryaqaqap churinchus karqan, chaykunakta. Chaymantari paykunap sapanpi sutintari qillqasuntaqmi. Kay pichqa runtumanta yuriq Paryaqaqa ñisqanchikqa, imanam chunka tawayuqnin kapitulupipas rimarqanchik "Qunirayap churinsi" ñispa, hinataqsi paykunaqa wawqiyuqkama karqan. Kaykunap sutinmi ñawpaqninmanta: Paryaqaqa, chaymantam Churapa, chaymantam Punchu, chaymantam Paryaqarqu. (Huqintam mana yachanchikchu. Kaypim qiparin blankopi yachaspa churanqanchikpaq.) – Sullka Illapa sutiyuqsi karqan. – Chaymanta kay Paryaqarqu ñisqanchiksi kanan Antiman yaykunapi, "Wallallu Qarwinchuch kutimunman," ñispas kanankamapas tiyan. Chaytawanpas unancharqanchikmi ari: Kay Wallallu Qarwinchuri manataqsi tuyllaqa mitikarqanchu. May pacham chay Mulluqucha ñisqanchikta Churapa Paryaqaqap huqin yaykuspa quchaman tukuchirqan, chay pachas chaymanta Wallalluqa pisqu hina pawamurqan. Chaysi huk urqu Kakiyuqa sutiyuq urquman yaykurqan. Kay urqus ancha hatun qaqa. Kay qaqaman yaykuspas Wallallu Qarwinchu pakakurqan. Chaymantas kanan Paryaqaqaqa illapayaspa wakinnin pichqa wawqinkunawan ancha nanaqta illapaspa ñachqa qaqaktapas tuñichispa ñataq chaymanta mitikachirqan. Chaysi chay Wallallu Qarwinchuqa huk hatun machaqway amaru sutiyuqta, "Paryaqaqakta tapyanqa," ñispa iskay umayuq amarukta lluqsichimurqan. Chaysi Paryaqaqaqa chayta rikuspa huk quri tawnanwan ancha piñaspa chawpi wasanpi tuksirqan. Chay pachallataqsi chay amaruqa chirayarqan, rumimanña tukurqan. Chay chirayasqa amarus kanankamapas hanaq Kakiyuqa sutiyuq ñanpi sutilla rikurin. Chay amaruktas Qusqu runakuna, mayqin runakunapas yachaqninqa, hampipaq rumiwan takaspa urmayninta apakun, "Mana unquyman chayasaq," ñispa. Chaymantas chay Wallallu Qarwinchu ña Kakiyuqa qaqmanta mitikuspa huk wayqu Kakiyuqa Wayqi ñisqa wayquman yaykurqan. Chaysi huk urqu Pumarawka sutiyuqta chay Wallallu siqaspa, "Kaymanta kay Paryaqaqakta qinchasaq mana kayta pasamunqanpaq," ñispas huk uritu kaki ñisqakta rikrantapas chukirichispa sayachirqan. Chaysi chaytapas Paryaqaqaqa huk rikranta yanqa pakirispa chay kakiktari rumimanña chirayachispa yallirqantaq. Ña yalliptinsi Wallallu Qarwinchuqa manaña ima kallpallanpas kaptinsi Anti ñiqman mitikarqan. Chaysi Paryaqaqaqa wakinnin wawqinkunawan tukuynin qatirqan. Ña Antiman yaykuptinsi, huk wawqintaqa Paryaqarqu sutiyuqta chay Antip punkunpi saqimurqan, "Paqtach kutimunman," ñispa. Chay Paryaqarqus kanan huk urqutaq ancha rasusapa tiyan. Kayta pich munan, chaytaqa manam yachanchikchu. Ichaqas ñam ari isqunnin kapitulupi rimarqanchik: "Allqukta kananqa mikuchun runa mikusqanrayku. Chaytari Wankakuna qarachun!" ñisqanta.
Kananmi rimasun, ña wawqinta Paryaqarqu sutiyuqta saqimuspa Antip punkunpi imanam ñataq Paryaqaqa kutimurqan, chayta. Kay simiri kay hinam. Ñam ari wakinnin simi rimasqantaqa muchachikuypaq qallarisqantawanpas rimarqanchik. Ichaqaqa huk simiktataqmi qunqarqanchik. Ña atikuyta puchukamuspas wakinnin wawqinkunawan kutimurqan kay Paryaqaqa ñisqanchik urquman. Chaypis huk urqutaq rasusapa mana lluqaypaq Wamayaku sutiyuq urqu. Kay urquktam wakinnin runakunaqa "Chaymi Paryaqaqa" ñinku ñispataqmi. Qipanpi wiraquchakuna rikurimuptinpas, kay Inkaqaya ñisqanchikmantapas chay urqu rasukta rikuspa, "Chaymi Paryaqaqa!" ñispa ñirqanku. Kikin Paryaqaqa ñisqaqa urañiq huk qaqapitaqsi tiyan. Chaypitaqsi wakinnin wawqinkunapas chay qaqa ñisqanchikman yaykuspas: "Kaypim tiyasaq. Kaymantam muchawanki," lispa chay qaqapi llaqtachakurqan. Chaymantam ñisqanchik huk urqu Wamayaku sutiyuq urqukta "rasusapas" ñispa chay sawas ña Antimanta kutimuspa samamurqan. Chaymantas kanan tukuy Tawantinsuyu runakunakta qayachirqan, manaraq Inkapas yurimuptin, ancha ñawpataq. Chay hina ña runakuna tukuynin huñunakumuptinsi, payta muchanqanpaq waqsata kamachirqan. Kayta uyarispas, ña Inka rikurimuspapas, paypas waqsa tiyarqan ancha yupaychasqa. Chay pacha, imanam "huñunakurqan" ñinchik Tawantinsuyukta, chay pachas Wallallu Qarwinchuqa mana traysyunninta qunqaspa huk animalta hugi sutiyuqta chay kikin urqu tiyasqanpi rikurichirqan, "Kay Paryaqaqakta tapyanqa," ñispa. Chaysi chay hugi ñisqanchikqa tuylla rikurispa pachaman mitikamurqan. Chaysi chay hugi kawsaspaqa imaktapas Paryaqaqap kawsayninta qichunmantaqsi karqan. Chayraykus Tawantinsuyu runakunakta "Chay hugi ñisqakta hapimuy!" ñispa kamachirqan. Hina kamachiptinsi, tukuy hinantin runakuna qatirirqan. Manataqsi hapichikurqankuchu. Panas Paryaqaqaqa illaparqan tamyarqan, manataqsi wañurqanchu. Chaysi ancha karupiraq huk runa kay Chiqamanta Qaqasiqa ayllu hapirqan. Chaysi huk Qinti runaqa: "Wawqi, ñam hapinki. Ancha kusiyuqmi kanki. Qamqa chay chupallanta waytallispa riy. Kay aychantaqa ñuqa apasaq," ñiptinsi, "allin!" ñirqan ñispataqsi. Chay Qinti runaqa huk ñanta rispa, "Ñuqam, yaya, hapimuni," ñispa willarqan. Chaysi ancha kusikuspa yupaycharqan. Kay Qinti runap sutinmi Chuqpayku sutiyuq karqan. Chaysi qipanpi ña chupanta chayachiptinqa, Chuqpaykukta, "Qamqa chay llullawasqaykimanta 'Qintiwanka maqanakuy, asnaykuq' ñisunkim churiykikuunaktapas!" ñispa millaypi anyarqan. Chay pachas kay Qaqasiqa ayllumanta Warkancha Llichikanchamanta kikin Paryaqaqa, "Qammi chay hapisqaykimanta yañqamusqa kanki. Qamllaktam ima willawasqaykiktapas uyarisqayki. Wakinnin runakunapas qamtaraqmi ñuqakta willaypaqpas uyarichisunki," ñispas sutintapas "Ñamqakanqa Ñamqaparya" ñispa sutiyachimurqan. Chaymantas paykunapas Yañqa karqan. Qunchakunari hinataq Yañqanpa sutin kikin Paryaqaqap suntinchasqan. Watusi sutiyuq karqan. Hinataqsi tukuy llaqtankunapi Yañqakunaqa Paryaqaqap sutinchasqan. Kay chikaktam qunqasqanchikta yuyarinchik Paryaqaqap kasqanta.
Ñam ari Inkap Paryaqaqakta yupaychasqanta waqsa tiyasqantawanpas rimarqanchik. Pay Inkataqsi kamachirqan: "Hanan Yawyu Rurin Yawyumanta kimsa chunka Paryaqaqakta pura killa sirwichun!" ñispa. Chaysi chaykama kimsa chunka runa sirwirqan chunka pichqayuq punchawmantakama qaraspa mikuchispa. Chaysi huk punchawqa huk llamanwan Yawriwanaka sutiyuq llamawan mucharqanku. Chaysi chay kimsa chunkamanta huqin Llakwas Kita Paryasqa sutiyuq runaqa, may pacham chay kimsa chunka runakuna ñatinta sunqunta llamapmanta rikurqan, chay pacha ñispa ñirqan: "A ataq! Manam allichu pacha, wawqi. Qipanpiqa kay Paryaqaqa yayanchik purumanqataqmi," ñispas rimarqan. Chaysi chay wakinnin runakunaqa: "Manam. Qasim rimanki. Allim, imaktam qam yachanki?" ñispas ñirqanku. Chaysi hukninqa: "Say, Kita Paryasqa, imamantam qam unanchanki? Kay sunqunpiqa ancha alliktam Paryaqaqa yayanchik riman," ñispa ñiptinsi, payqa manas sunqunta rikuypaqpas qayllaykurqanchu. Karullamanta qawaspataqsi ima amutarqan. Chaysi rimaspapas: "Kikin Paryaqaqam ñin, wawqi," ñispa chaykunaktapas ayñirqan. Chaysi millaypikama chay Kita Paryasqakta ñirqan: "Llakwas asnaq runa, imaktam chay yachan? Yayanchik Paryaqaqa Chinchaysuyu ñisqa maykama runayuqmi tiyakun. Chaychu purumanman? Imaktam chayqan runaqa yachan?" ñispas ancha piñaspakama ñirqanku. Kay ñisqanmanta ancha pisi punchawmantataqsi: "Ñam wiraqucha Qasamarkapi rikurimun," ñiqta uyarirqanku. Chaymantam kay Chiqamantapas Tamalliwya Kasalliwya sutiyuq Qaqasiqa ayllutaq chay Paryaqaqap yanan tiyasqa. Chay pachas Paryaqaqapi kimsa chunka saserdotekuna tiyaspa kay Kasalliwya Tamalliwya sutiyuq tukuyninmanta yuyaqnin karqan. Chaysi wiraqucha chayman chayaspa: "Kay wakap qullqin pachan maymi?" ñispas tapurqan. Chaysi paykunaqa manataq willakuyta munarqanchu. Hina kaptinsi, wiraquchaqa piñarispa uqsakta tawqarichispa Kasalliwyakta rupachirqan. Chaysi ña patmanta uqsa rupaptinsi, wayraqa pukurimurqan. Chaysi ancha ñakarisparaq chay runapas kawsarirqan. Chay pacharaqsi chay pachankunakta iman haykantapas wiraquchaman qurqanku. Chay pachas tukuynin runakuna, "Ancha chiqantataqmi ñiwasqa kanchik chay Llakwas Kita Paryasqa, wawqi. Haku chiqirisuntaq! Manañam allichu pacha," ñispas tukuynin llaqtankama chiqirimurqan. Chaysi kay Chiqamanta rupasqa runapas ña alliyaspa huk Paryaqaqap churinta Maqawisa sutiyuqta aparispa Qintip llaqtanpi Limka sutiyuq llaqtapi chayamurqan. Kaykunaktam kay qipan kapitulupi rimasun.
Kay Maqawisa Paryaqaqap churinsi, ñawpa Inka kaptin, awqaman yanapanqapaq apay tukurqan. Amaya Siwaya sutiyuq llaqtakunas manataq atichikurqanchu. Chaysi Inkaqa mana atichikuptin, Paryaqaqakta churinta mañarqan chay Amaya Siwaya runakunakta atipaypaq. Chaysi kay Maqawisa sutiyuqta qurqan. Kayta apaspas tuyllapuni atimurqan. Chaymantas Inkakunaqa astawanraq Paryaqaqakta yupaycharqan quriktapas ima hayka pachankunaktapas quspa. Watanpi chay kimsa chunka yanankunapaqpas sarakta kukakta ima haykaktapas llaqtankunamanta quchispas kawsarqan. Chay hina kaptinsi, ñaqa ñinchik hina, wiraquchakuna chayamuspa tukuy iman kaqtapas tukuy qichupurqan. Wakinnin puchuqninkunaktas qipanpi wañuq don Sebastian tukuyta rupachichirqan. Chaymantas, imanam ñaqa ñinchik, chay hina chay Kasalliwyaqa Limka llaqtapi tiyaspa chay Maqawisa ñisqakta hatallispa ancha yupaychaspa achka wata tiyarqan. Ña achka watamantam kanan kay Chiqakuna chay hina alli kawsasqanta uyarispa, "Kayman chay Maqawisakta apamuchun!" ñispa kacharqan don Juan Puyputakma wañuq kuraka kaspa. Chay pachas Kasalliwya machu rupasqa kayman suqta runa churiyuq chay churinkunawan hamurqanku. Chay pachas kaypi – ñini Llaqsatampupi – chayamuspa ñataq: "Yaya Maqawisa, allichu kay llaqtapi Chiqa runakta waqaychanki?" ñispa huk llamawan willaptinsi, imanam Wayakancha ñisqa, maypim chay Llakwaspas Kita Paryasqa ñisqa rikurqan, chay hinallataqsi karqan. Chaytapas chay Kasalliwya Tamalliwya ñisqa ña churinkunapas qulluptinraqsi, kikinpas ña wañuypaq kaspas, "Chay hinam chayamuptillay karqan," ñispa rimarqan. Porque [waka] chayamuspa, "Pachaqa ancha allinmi. Manañam imapas watiqay unquypas kanqachu," ñispas ñirqan. Chay pachamantataqsi kay Maqawisakta kay llaqtapi hatallirqanku pura killa ñisqapi tukuy Chiqakuna ayllunpi-ayllunpi sirwisqa. Uk tutallaqa tukuynin qari warmi huñulla paqarikuq karqan. Ña paqariptinmi, kanan quwiwan imanwanpas sapa runamanta qukuq karqan: "Yanapaway! Kay llaqtakta qammi waqaychanki. Ima hayka unquykunaktapas qammi alliyachiwanki," ñispa. Chaymantam kanan Limka ñisqanchik llaqtapiqa anchapuni sirwisqas tiyarqan. Yamlaka sutiyuq chakraktas tukuy huk waranqa Qinti ñisqa kallpapurqan chay Maqawisa upyanqanpaq. Chaysi chaypi kaq runakunari anchapunitaq qapaq tukurqan imanwanpas haykanwanpas. Chayta embidyaspas kay Chiqakuna wañuq don Juan Puyputakma Kasalliwya ayllun runan kaptin, "Kayman apamuchun! Imapaqmi runap llaqtanpi chay chika alli wakakta hatallin?" ñispa kacharqan. Chay pachamantataqsi kaypi tiyarqan. Chikallaktam kay Maqawisapta yachanchik.
[...]
Runasimipi Willakuykuna, Qillqasqakuna
Last update: Mar 7, 2006. © runasimi.de. The contents of this page may be distributed for non-commercial purposes, especially for spreading knowledge of the Runasimi language in the world and strengthening its position in its home lands. Please quote the original author (if not mentioned by name, write runasimi.de), and set a link to this page (write down URL, if texts or images of this page are used in printed version).
Paryaqaqa = Pariyaqaqa = Pariacaca; Paryaqarqu = Pariyaqarqu = Pariacarco