Awsanqati Apumanta - Gregorio Kunturi Mamani-p willasqan

Pukyu: Gregorio Kunturi Mamani-p kawsasqanmanta willasqanmanta, Ricardo Valderrama Fernández-pa Carmen Escalante Gutiérrez-papas uyarispa qillqasqan:
Gregorio Condori Mamani: Autobiografía. Recopilada por Ricardo Valderrama Fernández y Carmen Escalante Gutiérrez. Centro Bartolomé de las Casas, Cuzco (Perú) [Qusqu (Piruw)] 1977. Kunturiqa 1908 watapi Aqupiya / Acopía llaqtapi paqarisqa (provincia de Aqumayu / Acomayo, departamento de Qusqu / Qosqo).

 

Apu Awsanqati Ganadiruwan

Manam hayk'appas karsilpi hina chay hina ñiraq kwintuta uyarirqanichu, kunankamapas yuyachkaniraqmi wakillantaqa.

Ganadirup kwintunta hina, chay waka rantiq Apu Awsanqatip larunpi kumunidadkunata risqa. Chay ganadiru sayk'usqa mana wakata tarispa, huk hatun wank'a rumipi tiyasqa Apup ñawpaqinpi. Chay hina ganadiru kachkaptinsi, chay laru p'achayuq runa achhuykuspa tapuq:

"Imatam kaypi wiraqucha ruranki?"

"Uywatam rantiyta munani. Waka rantiqmi kani," ñispa ñisqa.

Chayta uyarispas, runaqa huk ch'illmiyllapi chinkarqapun. Chaymantas tardiyayakuytaña, ganadiru kasqan rumipi mana kuyurispa tiyachkaptin, runaqa hukmanta rikhurimullantaq tapunanpaq:

"Wiraqucha, chiqapta uywata rantinki chayqa, ñuqa bindisqayki. Achkam uyway, ususiykunapas kanmi, kasarakuytam munanku. Munanki kasarakuyta chayqa, ñuqa kasarachisqayki ususiywan. Manam ususiychu kamachinchu. Ñuqam kamachini."

Hina ganadiru asiptasqa ususinwan kasarakuyta.

"Bueno, haku ususiy riqsimunaykipaq. Ñisqay hina, manam ususiychu kamachin, ñuqam kamachikuni."

Chay hina purichkasqankupis, Awsanqati urqup kuskanninpi qaqa punku hina kicharqukun. Chaymansi yaykunku. Mana yuyanichu, chay tuta ususiwanchus puñuchirqan icha manachus,pero sí, paqarisnintinmanqa ganadiruqa huk ekstraño llaqta hinas, hunt'a uywayuq, llamakuna, allpaqakunapas phuyu hinaraqsi urqukunata tapan.

Huk kaq p'unchawkunamantaqsi ganadiruqa chay runap ususinwan kasarakun. Pero chay runaqa kasqa Apu Awsanqati. Chaysi ususinpa kasamintunpaq Awki Ariqipa Maysisku, Apu Khunuranawan urqun urqunta wakhanakusqaku padrinunku kananpaq.

Ganadirup kasarakusqan p'unchawmantas, achka timpuña pasasqa, hasta que huk p'unchaw suyrunta ñisqa:

"Papáy, ña achka timpuña mana aylluymanta imata yachanichu, watukuq risaq warmiypuwan."

Apuqa asiptasqa. Chay hina puririmusqaku kuntintu huk llamacha suyrun qusqanpi kargachayuq. Seguro kargata hunt'a qullqi karqan. Warmi qhari hina purispa chayamusqaku Qusquman, lliw puriq hina sayk'usqa, ch'akiymanta chayqa qharin ñisqa:

"Aqhata tumasunchik!"

Pero warmi mana tumayta munasqachu. Aswan asiptasqa samincha rurananpaq. Chayqa ima mikhuna tumasqayki mikhusqaykimanta manaraq upyarquchkaspa, phukunayki q'apayninta tierraman, machu Awkikunaman, paykunaqa alimintakunku saminchay q'apaynillanmantam. Apup ususintaq karqan, chayqa payqa munasqa samincha rurananta ñuqanchik aqha tumasqanchik saburchayachikunanpaq. Pero kay brutu mana chayta intindisqachu. Aswan pay sapallan tumasqa mana warminman saminchaykuspa. Huk ratumantaqsi machasqa warminta karahiyayta qallarisqa:

"Qam, karahu, mana ñuqap aqha tumasqayta munankichu. Tumay, karahu, tumay, karahu!" ñispa.

Kay hinata kay asnu maqasqa. Aqhawan hich'aykusqa. Maqasqataq chayqa, pay ganadirup larunmanta chinkarqapusqa huk ñawi kichariy ch'illmiykullapi, llama kargantin ima. Chayqa paqarisnintinmansi machaynin pasaptinña mana warmintin, mana llamantin, mana kargantin rikukuspa pasakuspa. Hukmanta byahasqa, kasqan rumipi tiyay manaraq Apu Awsanqatip ususinta riqsichkaspa tiyasqanman. Chay hinatas kay asnu animal kasqan rumi patapi tiyalayasqa tardiy mañana achka p'unchaw. Kay hina tiyachkasqanpis, huk p'unchawsi urqupi huk punku kicharqukun urqukunata rimarichisparaq. Chayqa kasqan punkullataqsi kasqa, maynintam pay yaykurqan Awsanqatip ukhuman. Pero chay kutiqa huk hatun kankaray makis lluqsirqamun kay punkunta, ch'uspita hina hap'irquspataqsi, Awsanqatip ukhuman apaykurqun, kunankamapas chaypis kachkan. Mana yachakunchu kastigarqankuchus utaq wañuchipurqanku chayta.

 

Apu Awsanqati gubyirnuwan parlan

Chay kwintutam uyarirqani karsilpi, huk okasyunpi uyarirqanillataq Apu Awsanqati gubyirnuwan wasinpipuni parlananpaq Limakama risqa. Kaypaqsi Apu p'achakusqa allin p'achanwan lindu, quri puru. K'ancharisparaqsi gubyirnup wasinman yaykusqa, manataq kay ropa maypipas kanchu, chayqa gubyirnupuwanpas Apup p'achanta imbidyasqa, "Lindo, karahu!" ñispa.

Pero Apuqa rispa gubyirnumanpuni ñimunanpaq, wardyankuna kumparinkunam wik'uñankunata wañuchispa purin. Sichus wañuchichkallanqaku chayqa, Awsanqatimansi qatiykarqakapunqa llipin wik'uñankunata, kay hinataqsi Piruw mundupi manaña wik'uñakuna kanqachu.

Chaymantañam pinsani, imanaptinmi kunan mana sik'uñakuna kanchu. Lliwsi chinkapun. Manataq gubyirnu kumplirqanchu wardyankunata, "Ama wik'uñakunata wañuchiychikchu!" ñispa. Utaq ñirqanpas y mana kasuta rurankuchu? Pero Apu Awsanqatip seguramentepuni phiñasqa qatiykarqakapun wik'uñankunata. Chaymi mana kanchu kunan wik'uñakuna Piruw mundupi.

 

Trinman takisqa

Maypiñam yana machu,
Ña Santa Rosapiña
Karritay,
Ña kis-kisapiña.
Sichus Rosalina
Mana waylluwanki,
Sichus Rosalina
Mana munawanki,
Yana machu rakrawachun.

 

Inkarrí ñisqamanta willasqakuna

Runasimipi Willakuykuna, Qillqasqakuna

Rapip qallananman

Last update: Mar 15, 2006. © runasimi.de.  The contents of this page may be distributed for non-commercial purposes, especially for spreading knowledge of the Runasimi language in the world and strengthening its position in its home lands. Please quote the original author (if not mentioned by name, write runasimi.de), and set a link to this page (write down URL, if texts or images of this page are used in printed version).